Vorm en stijl
1. Beschrijf wat je op de afbeelding ziet. Lijnen, kleuren, vormen, compositie, toets, verfgebruik, opvallende zaken als materiaal dat is gebruikt etc.
Materiaal: olieverf op doek. Afmetingen: 169,5 X 216,5 cm. (Bron 2).
Op de afbeelding zie je aan de linkerkant 7 mannen staan en in het midden ligt een dode man op een tafel met daarachter een man. Die man heeft een tang vast waarmee hij de aderen en pezen van de dode man beter vast kan houden. Qua kleuren is het best wel donker, vooral grijs en zwart behalve de dode man die is helder verlicht. Er zitten verschillende composities in het schilderij (ligt er maar net aan hoe je kijkt). De eerst is een driehoek (linker man onder tot de hoogste man en daarna weer naar beneden tot aan het boek) De tweede is een diagonaal (begint rechtsonder en gaat vandaaruit diagonaal omhoog). Het schilderij speelt zich voornamelijk linksonder in de hoek af. De achtergrond is vrij rustig en donker gehouden. De schilder heeft de achtergrond meer geschetst dan dat de achtergrond er daadwerkelijk bij hoort. De schilder heeft zich meer geconcentreerd op het onderwerp en de mensen daaromheen.
2. Hoe beïnvloeden stijlkenmerken het werk? Zijn daar typische of atypische elementen van te noemen?
Om het stijlkenmerk te kunnen benoemen moeten we eerst achterhalen wat de stijlkenmerk precies inhoudt. Het schilderij is gemaakt door Rembrandt van Rijn en dat is in de periode van de barok, omstreeks 1600. De barok is voortgekomen uit de Italiaanse renaissance en het maniërisme (het streven naar een versterkt stijlgevoel, zelfstandige stijlperiode). De kenmerken van de barok zijn dan ook: extreem realisme, dramatische effecten en clair-obscur (extreem licht-donkercontrast). De dramatiek in de barok wordt versterkt door duidelijke emoties op gezichten en door ondersteunende handgebaren van afgebeelde personages. De compositie in een barok schilderij wordt bepaald door asymmetrie, vaart en beweging van de figuren in combinatie met een dieptewerking met behulp van diagonalen (Bron 3).
Als we naar de kenmerken kijken is dit schilderij van Rembrandt een typisch barok schilderij. Dit komt door dat het onderwerp van het schilderij best wel dramatische effecten heeft. Er wordt niet zomaar een anatomische les geschilderd. Wat je ook goed ziet is het extreem licht-donkercontrast oftewel clair-obscur. Het lijk en een aantal gezichten zijn goed belicht, maar voornamelijk het lijk is goed belicht. De achtergrond en de kleding van de mannen, daar en tegen, is donker geschilderd. Zo komt het onderwerp van het schilderij goed tot zijn recht. Je weet gelijk waar het omgaat. Daarbij is de emotie op de gezichten van de chirurgijns goed weergegeven, door Rembrandt, nog een kernmerk van de barok. Een ander kenmerk wat goed is weergegeven in dit schilderij is de compositie. In dit schilderij is veel gewerkt met dieptewerking, zoals driehoeken, diagonalen en chirurgijns op de voor en achtergrond. Daarom is dit typisch een barok schilderij.
3. Kun je het vergelijken met werken uit dezelfde periode of stijlperiode. Kun je het werk vergelijken met hetzelfde gebied of andere gebieden?
Het schilderij van Rembrandt kun je vergelijken met het schilderij van Caravaggio, Schrijvende Sint Hiëronymus, 1606. Clair-obscur, het kenmerkende aan dit schilderij is dat de voorstelling op theatrale wijze wordt belicht. De belangrijkste gebieden van het schilderij worden helder belicht. Sint-Hiëronymus (en wat hij doet) wordt helder belicht. Net zoals in het schilderij van Rembrandt het lijkt en de chirurgijns worden helder belicht. Oftewel het onderwerp in het schilderij wordt helder belicht. In beide schilderijen is de achtergrond donker gehouden. Zowel Rembrandt als Caravaggio schilderden ten tijde van de barok, waarin het clair-obscur veelvuldig werd toegepast.
Het werk van Rembrandt kun je vergelijken met hetzelfde gebied, omdat een andere Nederlandse meester, Gerard van Honthorst, ook ten tijde van de barok schilderde. Hij maakte veel gebruik van clair-obscur en hij was een van de belangrijkste caravaggisten, navolgers van Caravaggio.
4. Wat hebben anderen over de stijl en stijlkenmerken van het werk in relatie tot de kunstenaar en stijlperiode geschreven?
Het Mauritshuis schrijft dat Rembrandt een van de meest veelzijdige en invloedrijke schilders van de Gouden Eeuw was. Rembrandt schilderde verhalen en portretten met veel actie en een groot contrast tussen licht en donker. Als we dan kijken naar het schilderij ‘De anatomische les van Dr Nicolaes Tulp’ beeldde Rembrandt de chirurgijns in actie af. Je ziet dit vooral aan de manier van kijken. De chirurgijns kijken allemaal ergens anders naar. Hierdoor krijgt de voorstelling extra veel dynamiek door het grote licht-donkercontrast. Het Mauritshuis schrijft ook dat Rembrandt door dit schilderij aantoonde dat zijn schildertechniek fabelachtig is en dat hij een groot talent heeft om levendige portretten te schilderen.
5. Vind je het werk mooi? Waarom wel niet?
Op zich is het wel een interessant werk, omdat de chirurgijns allemaal een andere kant op kijken en niet naar het tafereel in het midden, waar het uiteindelijk allemaal omgaat. Doordat de dode man goed belicht is wordt je blik als kijker er gelijk naar toegetrokken. Dit zegt wel wat over de schilder. De schilder weet het publiek gelijk te pakken met waar het omgaat en dat vind ik wel mooi aan dit schilderij. Je wordt er gewoon naar toegezogen.
Voorstelling en historische context
1.Beschrijf en interpreteer vervolgens wat het afgebeelde voorstelt.
Op het schilderij is in ieder geval een iemand duidelijk te herkennen en dat is de medicus Nicholeas Tulp. Hij is bezig met het ontleden van een lichaam voor het oog van medici. De namen van deze medici staan op het papier dat de achterste man vasthoudt. Naast Nicoleas Tulp die lesgeeft aan de chirurgijns staan ook de chirurgijns Jacob Blok, Hartman Hartmansz, Adraen Slabran, Jacob de Witt, Mathijs Kalkoen, Jacob Koolvelt en Frans van Loenen. De laatste persoon op dit schilderij is de man die hier ligt en ontleed wordt. Dit is de misdadiger Adriaen het Kint. Deze man stond bekend als een dief en zo hiervoor zijn opgehangen. Het ontleden van een lijk mocht een keer per jaar en vaak werden hiervoor misdadigers voor gebruikt. Zo ook in dit geval.
Over de ontleding zelf is nog wel eens gedoe geweest. Dat komt namelijk doordat er een aantal fouten zitten in de ontlede arm. Er worden in totaal vier fouten genoemd in de weergave van de spieren. Hij hoeft ook geen accurate weergave te geven natuurlijke, maar veel mensen vonden een natuurlijke weergave vaak wel belangrijke in deze tijd. Als je ook de rest van dit schilderij bekijkt is deze vrij natuurgetrouw. Het hoeft verder niks te betekenen, maar is zeker het opmerken waard.
(https://www.ntvg.nl/artikelen/de-anatomische-les-van-dr-nicolaes-tulp-door-rembrandt-1632-en-de-bevindingen-bij-de/volledig )
Belangrijk in dit werk en helemaal binnen de barokstijl en is het spelen met licht en donker. Met de lichte stukken probeert Rembrandt de nadruk te leggen op wat de belangrijke stukken zijn van het schilderij. Dit deed men veel in de barok en Rembrandt zeker. Ze gebruiken een hele donkere achtergrond en gaan met lichtaccenten aangeven waar nu de belangrijkste dingen te zien zijn.
2. In welke tijd is het gemaakt?
Het werk is gemaakt in het jaar 1632. Deze tijd staat in Nederland bekend als onderdeel van de gouden eeuw. Op dat moment in de geschiedenis was Nederlands een economische grootmacht aan het worden, maar op dit moment was Nederland nog steeds bezig met een oorlog tegen Spanje (Maarten Prak, 37-55). De Hollandse schilderschool begon wel juist in deze tijd op te komen. Dit is bijzonder vanwege twee redenen. De eerste is dat de meeste traditionele opdrachtgevers van kunst waren weggevallen in Nederland namelijk de adel en de kerk. Dus ze moesten op zoek naar nieuwe mensen die kunst konden kopen. De tweede reden is dat de schilderschool honderd jaar ervoor niks voorstelde in Nederland (Maarten Prak, 300-308). In deze tijd wisten de schilders zich opnieuw uit te vinden en zorgden de wat meer welgestelden zorgen voor de kunst en het zorgde ervoor dat bijna normaal was om kunst in huis te hebben.
3. Leg uit waarom of voor wie het werk gemaakt is.
Dit schilderij is gemaakt in een reeks groepsportretten van het chirurgijnsgilde. De aanleiding voor dit stuk is de ontleding van een lichaam. De chirurgijns moesten regelmatig onderwezen worden. Meestal was di theoretisch, maar een keer per jaar mochten ze een lichaam ontleden voor een praktijkles. Het jaar 1632 was de tweede keer dat Nicholeas Tulp dit mocht doen en naar aanleiding daarvan werd dit schilderij gemaakt (https://www.rembrandthuis.nl/ontmoet-rembrandt/rembrandt-de-kunstenaar/belangrijkste-werken/de-anatomische-les-van-dr-nicolaes-tulp/).
4. Wat is de positie van de kunstenaar? Hoe of door wie (of wat) is de kunst mogelijk gemaakt?
Rembrandt van Rijn was op zich een nog best jonge kunstenaar namelijk 25 jaar uit. Hij was in deze tijd net verhuisd naar Amsterdam toe nadat hij was begonnen in Leiden. Hier kreeg hij vrij snel de opdracht om een portret te maken van het chirurgijnsgilde. Dit werk was voor hem een mogelijkheid om te laten zien waar hij allemaal toe in staat was (https://artsandculture.google.com/asset/de-anatomische-les-van-dr-nicolaes-tulp-rijn-rembrandt-van/NgHTJ5BKCD6gEg). Er zit misschien niet zo veel iconografie of symboliek in als bij zijn andere zijn latere werken. Dat komt ook omdat hij dit in het begin niet zo veel deed. Hij begon in deze tijd een populaire portretschilder te worden. Later probeert hij meer diepgang in zijn werken te verwerken, maar hoe meer hij dit deed hoe minder populair hij werd (Gombrich, 427).
Belangrijk om te noemen is dat op dit moment in zijn leven nog niet heel bekend was in Amsterdam. Hij had zijn werk aangeboden bij Hendrick Uylenburg die ervoor zorgde dat hij specifiek deze opdracht kreeg om Dr. Nicholeas Tulp te schilderen.
5. Hoe herkenbaar of revolutionair is de voorstelling voor de tijd, de gemeenschap etc.?
Voor deze tijd in Nederland is het schilderij eigenlijk best wel herkenbaar. Zoals ik eerder beschreef waren de traditionele opdrachtgevers eigenlijk weggevallen. Ze moesten dus op zoek gaan naar nieuwe werkgevers. Dit waren vaak of de gilden, schutterijen en andere welgestelde burgers. Hollandse meesters waren daarnaast meester in het realisme, op dit gebied stelt Rembrandt ook zeker niet teleur. Hoewel hij bekend staat om zijn dikke strepen lijken zelfs de stukken van Rembrandt superrealistisch. Om toch ook even stil te staan bij de stijl past het gebruik van licht om nadruk te leggen op het belangrijkste deel van stuk heel goed in de Barokstijl. Daar pas natuurlijk ook het donkere canvas bij.
6. Wat hebben anderen geschreven om (de voorstelling van) het werk historisch te duiden?
In een korte publicatie Nicolaes Tulp: The Overshadowed Subject in The Anatomy Lesson of Dr. Nicolaes Tulp vertellen Berardo Di Matteo, Vittorio Tarabella, Giuseppe Filardo, Patrizia Tomba en Anna Vigano` M over het onderwerp namelijk de Nicholeas Tulp. Ze vertellen over het belang van Nicholeas Tulp in de geschiedenis van Amsterdam. Ze verklaren daarnaast waarom de ontleding er zo uitziet als hij het doet.
Middelkoop, Norbert; Noble, Petria; Wadum, Jørgen ; Broos, Ben. Deze mensen hebben samen een boek gemaakt bestaande uit drie publicaties waarin denk ik een van de compleetste beelden kan worden gegeven over dit schilderij. Een gaat over de techniek achter het schilderij, de anatomie van het lichaam wat ontleed wordt en de (restauratie)geschiedenis van het schilderij.
Bron 1: Rembrandthuis, https://www.rembrandthuis.nl/ontmoet-rembrandt/rembrandt-de-kunstenaar/belangrijkste-werken/de-anatomische-les-van-dr-nicolaes-tulp/ (geraadpleegd op 20 januari 2021).
Bron 2: Rembrandt, De Anatomische les van Dr. Nicholaes Tulp, Mauritshuis, Den Haag Nederland https://artsandculture.google.com/asset/de-anatomische-les-van-dr-nicolaes-tulp-rijn-rembrandt-van/NgHTJ5BKCD6gEg.
Bron 3: Kletter, S. Dynamiek, Pathos en een weelde aan beeldende middelen, Art Salon Holland (geraadpleegd op 18 januari 2021) https://www.artsalonholland.nl/kunst-stijlen/barok-kunst
Bronnen voorstellingen en historische context: Lars?
