Rococo

Vorm en stijl

1. Beschrijf wat je op de afbeelding ziet. Lijnen, kleuren, vormen, compositie, toets, verfgebruik, opvallende zaken als materiaal dat is gebruikt etc.

Wat me meteen opvalt is het gebruik van een ‘zacht’ kleurenpalet, vormen, personen en objecten lopen vloeiend in elkaar over. Ook het contrast is erg goed zichtbaar, lopend vanaf de donkere bomen aan de bovenkant tot aan de lichtroze jurk van de vrouw. De compositie is niet gebonden aan regels, de vrouw waar het omgaat zit niet precies in het midden van het doek, ook de mannen aan de zijkant staan er (relatief) willekeurig op. Samengevat, een vrolijk, speels en min of meer ‘sprookjesachtig’ beeld.  

2. Hoe beïnvloeden stijlkenmerken het werk? Zijn daar typische of atypische elementen van te noemen?

Zoals ik al zei staat de Rococostijl voornamelijk bekend om haar onbezorgde, speelse en vrolijke uitstraling. Dit doek is daarin zeker geen uitzondering, de zwierig- en luchtigheid, i.c.m. de ‘erotische’ ondertoon, maakt dit tot een icoon van de Rococo (Bron 2).  

3. Kun je het vergelijken met werken uit dezelfde periode of stijlperiode. Kun je het werk vergelijken met hetzelfde gebied of andere gebieden?

Op het gebied van ‘vrijpostigheid’ en de ‘Rococostijl-aspecten’ zijn veel werken uit de periode 1700-1800 vergelijkbaar met die Jean-Honoré Fragonard. Zo heb je o.a. de ‘lichtvoetige’ werken van François Boucher, zoals ‘Diana stapt uit bad’ en ‘Amor gevangen genomen’. Als het echter aankomt op het kleurenpalet, de verftechniek en landschappen, dan kun je zien dat Fragonard zich heeft laten inspireren door (Nederlandse) meesters zoals Jacob van Ruisdael, Rembrandt en Frans Hals. Vooral de lichte kleuren en ‘ongedwongen’ penseelstreken van Frans Hals zijn goed terug te zien (Bron 4).  

4. Wat hebben anderen over de stijl en stijlkenmerken van het werk in relatie tot de kunstenaar en stijlperiode geschreven?

Omdat de doeken van Fragonard nogal vrijpostig en ‘licht’ erotisch waren, werden deze niet geschikt bevonden voor het hof, Fragonard werkte daarom voor rijke particulieren. Andere kunstenaars lieten zich hierdoor juist inspireren, de ‘Rococostijl’ mocht best een beetje een ‘gedurfd’ en een ‘lichtvoetig’ karakter hebben.

5. Vind je het werk mooi? Waarom wel niet?

Ik vind het werk een leuk en speels karakter hebben, vooral omdat het doek (relatief) ongedwongen is geschilderd, spreekt het me erg aan. Je wordt er meteen een beetje vrolijk van als je er naar kijkt, bepaalde dingen zetten je (soms) aan het lachen. Kortom, een vrolijk en extravert doek!

Voorstelling en historische context

1.Beschrijf en interpreteer vervolgens wat het afgebeelde voorstelt.

a. Kun je personen, gebeurtenissen, processen, verschijnselen herkennen?

Het gaat hierbij niet per sé om een werk dat een bepaald (Bijbel)verhaal of mythologie afbeeld, het is een kunstwerk bedacht door de opdrachtgever en Fragonard zelf. 

b. Is symboliek -of zijn er andere iconografische elementen te herkennen?

Niet of weinig, misschien het begin van een verschuiving in de sociale codes binnen de samenleving rondom ‘de rol van mannen en vrouwen’. Op het doek is de man relatief ondergeschikt aan de vrouw.

c. Hebben de kleuren of (ver)vormen een functie?

De lichte kleuren hebben in dit geval de functie dat het een ‘vrolijk’ en ‘frivool’ beeld geeft van een ‘zwierige’ vrouw die aan het schommelen is. Wat dat betreft is de Rococo (over het algemeen) een stuk minder dramatisch en ‘strak’ als de Barok of het latere Neoclassicisme.

2. In welke tijd is het gemaakt?

In het jaar 1767.

3. Leg uit waarom of voor wie het werk gemaakt is.

Merkwaardig genoeg is dit werk in opdracht van de kerk gemaakt, in het bijzonder in opdracht van de penningmeester voor de Franse Clerus, de Rooms-Katholieke kerk.

‘’Volgens de opdracht moest een tafereel worden geschilderd, waarbij een minnaar onder de rok van zijn minnares kon kijken. Oorspronkelijk was het zelfs de bedoeling dat de schommel zou worden geduwd door een bisschop. Uiteindelijk is deze echter door de kunstenaar vervangen door een tuinman.’’ (Bron 2).

4. Wat is de positie van de kunstenaar? Hoe of door wie (of wat) is de kunst mogelijk gemaakt?

Zie bovenstaande antwoord.

5. Hoe herkenbaar of revolutionair is de voorstelling voor de tijd, de gemeenschap etc.?

Fragonard was o.a. samen met Boucher, Watteau en Gainsborough, ‘trendsetter’ als het ging om de Rococostijl. Destijds waren de vrolijke, luchtige, frivole en erotische doeken nogal gedurfd, mensen ‘vielen ervoor’ of ‘struikelden erover’, ze accepteerden het of keurden het af. Hoewel het hof de werken afkeurde, zag je (tegen beter weten in) dat de kerk ze juist erg kan waarderen. Zie het vb. bij vraag 3.

6. Wat hebben anderen geschreven om (de voorstelling van) het werk historisch te duiden?

Op de afbeelding is duidelijk een vrouw/dame van adel te zien, Fragonard maakte veel doeken voor rijke particulieren, deze is in die zin geen uitzondering. (Zie ook andere antwoorden).

Bron 1: Rijksmuseum, https://www.rijksmuseum.nl/nl/rijksstudio/stijlen/rococo, (geraadpleegd op 28 januari 2021). 

Bron 2: Artsalon Holland, https://www.artsalonholland.nl/schilderkunst-rococo/jean-honore-fragonard-de-schommel, (geraadpleegd op 28 januari 2021). 

Bron 3: Artsalon Holland, https://www.artsalonholland.nl/kunst-stijlen/rococo#slider-68371, (geraadpleegd op 28 januari 2021). 

Bron 4: Kunstvensters, https://kunstvensters.com/2009/10/18/onbezorgde-schilderkunst/,  (geraadpleegd op 28 januari 2021).