Langzamerhand lopen de spanningen op. Een handjevol Vlaardingers – burgers die meer zeggenschap willen en wat progressieve regenten – komt in opstand tegen het elkaar de hoge baantjes toespelende, Oranjegezinde stadsbestuur. Het zijn de patriotten, in de volksmond ook wel ‘kezen’ genoemd. Zij strijden voor vrijheid, gelijkheid en broederschap. Het conservatieve merendeel van de bevolking, boeren, ambachtslieden en vissers, blijft wel trouw aan de Oranjes.
Schermutselingen
Van lieverlee wordt de sfeer grimmiger. In 1785 bewapenen de Vlaardingse patriotten zich in een soort vrijcorps, het Genootschap van Wapenhandel ‘Getrouw voor Stad en Vaderland’. Dit zou de orde in de stad moeten gaan handhaven en bescherming aan de burgerij moeten gaan bieden.
Na het oefenen op de speciaal aangelegde oefenplaats op de touwbaan achter de Baansteeg begeeft het gezelschap zich in de regel naar herberg ‘De Buys’ (het huidige Café Concordia op de hoek van de Rijkestraat en de Westhavenkade). Daar evalueren ze de schietoefeningen onder het genot van een borrel of een biertje.
Als ze op een keer huiswaarts willen keren, valt een grote groep geïrriteerde, Oranjegezinde kuipers en vissers uit de buurt hen lastig. Tot bloedvergieten komt het niet.
Een tweede confrontatie volgt in het najaar van 1786. Een groep patriotten keert na een verblijf bij gelijkgezinden in Utrecht met de boot terug naar Vlaardingen. Als ze aanmeren staan daar een paar honderd, met oranje sjerpen en dito mutsen getooide, kuipers en vissers hen op te wachten. Ze zullen die patriotten eens een lesje leren! Ze gooien met modderkluiten en proberen door het vrijlaten van een aantal koeien hen de weg te versperren.
De patriotten vluchten naar de touwbaan waar ze op adem komen van de gebeurtenis. Als ze voor een hartversterking in ‘De Buys’ zitten, horen ze weer het gejoel en geschreeuw van hun vasthoudende belagers. Dankzij het ingrijpen van de substituut-baljuw die verantwoordelijk is voor de openbare orde, komen ze ook deze keer redelijk ongeschonden uit de strijd.
Fluwelen revolutie
Ondanks dat ze door menigeen verguisd worden, geven de patriotten de moed niet op. Een landelijk verspreid anoniem pamflet dat min of meer oproept tot revolutie, inspireert hen om door te gaan.
Het Genootschap van Wapenhandel stelt in 1787 een petitie op met als doel het zittende stadsbestuur te hervormen. Uiteindelijk tekenen, na hiervoor twee maanden de tijd te hebben gehad, slechts 78 Vlaardingers het pamflet…
In het westen krijgen de patriotten steeds meer aanhang. Het wordt Willem V in Den Haag te heet onder de voeten en hij vertrekt met zijn echtgenote Wilhelmina van Pruisen naar het oosten van het land. Vanuit Nijmegen onderneemt Wilhelmina de tocht naar Den Haag om de Staten van Holland tot de orde te roepen.
Dan neemt het lot een onverwachte wending die grote gevolgen zal krijgen. Een groepje patriotten houdt prinses Wilhelmina halverwege, bij de Goejanverwellesluis, tussen Oudewater en Haastrecht aan en stuurt haar terug naar Nijmegen.
Hierdoor slaat de vlam in de pan. Zogenaamde vliegende legertjes dwingen de stads- en dorpsbesturen de macht over te geven aan de ‘kezen’.
Een dergelijk leger, bestaande uit 618 patriotten, 4 marketensters en 196 paarden afkomstig uit Naaldwijk, arriveert op 14 september 1787 in Vlaardingen. Het krijgt het voor elkaar dat een aantal leden van de vroedschap aftreedt om plaats te maken voor patriotten.
De bevolking verzet zich niet en het een en ander speelt zich daardoor gelukkig zonder bloedvergieten af. Vlaardingen maakt zo haar eigen ‘fluwelen revolutie’ mee.
De overwinning is van korte duur
Aan de euforie van de patriotten komt al na een paar dagen een eind. Pruisische troepen (de koning van Pruisen was een broer van prinses Wilhelmina) vallen de Republiek binnen waarna de patriotten in paniek een goed heenkomen zoeken. Velen van hen vluchten naar Frankrijk.
In Vlaardingen vinden wat ongeregeldheden plaats. De prinsgezinden halen in hun overwinningsroes een paar woningen van patriotten leeg en de herbergier van ‘De Buys’ moet zijn kroeg sluiten. Patriotse attributen worden als trofeeën tentoongesteld in het stadhuis.
De patriotten keren terug
Maar ook de herstelde republiek is geen lang leven beschoren. In het kielzog van het Franse leger, dat de idealen van de Franse Revolutie wil verspreiden, keren de patriotten in 1795 terug. Stadhouder Willem V vlucht met zijn gevolg vanuit Scheveningen naar Engeland.
In Vlaardingen ontstaat er een gespannen sfeer. De vroedschap bestaat immers uit veertien prinsgezinden en maar zes patriotten. Wat als de schutterij samen met de vissersbevolking in gaat grijpen…?
Maar de situatie keert zich ten goede, wellicht door steun van de intussen gearriveerde Franse soldaten.
Het stadsbestuur treedt af en de schutterij keert huiswaarts. Een en ander verloopt wederom zonder geweld. Een ‘comité revolutionair’ krijgt tijdelijk de leiding over de stad en helpt met de installatie van een zogenaamde provisionele municipaliteit (tijdelijke gemeenteraad).
Dan barst het feest los. Van de aanvankelijke tegenstellingen is zo op het oog weinig meer te merken.
In optocht trekt de burgerij vanuit Het Hof naar de Markt om naar een rede van Dirk Polderman te luisteren. Hij zegt het volgende:
“Eyndelijk is de tijd gekoomen dat Neerlands burgers haar lang vertrapte regten kunnen terugeysen. De heerszugt, die haar twee eeuwen onderdrukte, is door de menschlievende en edelmoedige Franse natie overwonnen. Het is u allen bekend, medeburgers, dat Neerlandsch volk reeds bezig is haar zelven uyt het stoff der onderdrukking op te beuren, ja de ijzeren boeyen der slavernij voor altoos te verbreken”.
’s Avonds danst men uitbundig rondom de Vrijheidsboom. De volgende ochtend ligt diezelfde boom op de grond, omgezaagd... Niet iedereen is het er dus mee eens.
Landelijk heeft de machtswisseling al eerder plaatsgevonden. Op 19 januari 1795, een dag na de vlucht van Willem V, is de Bataafse Republiek een feit. Deze geweldloze machtsovername gaat de geschiedenis in als de ‘Fluwelen Revolutie’.
Een aantal jaren van betrekkelijke rust volgen. Tot het moment dat Napoleons invloed zich manifesteert… (zie ‘De invloed van Napoleon Bonaparte’).
