Het kasteel is al vroeg populair bij de Gelderse hertogen. In 1298 wordt het, dan nog slechts een versterkte toren in een gracht, de heer van Buren afhandig gemaakt. Hij ontvangt het terug als leen. Rond 1400 worden er een vierkante burcht, een extra toren en een voorburcht gebouwd.
Belegeringen
Opgericht om van daaruit het platteland te domineren, trekt het de oorlog ook aan met alle gevolgen van dien voor de nabije omgeving. Zo zijn de Burenaren regelmatig slachtoffer van belegeringen waarbij hun akkers onbewerkt blijven en de honger toeslaat. De behoorlijk gedocumenteerde 15e eeuw levert een goed beeld op van de kasteelconflicten. Het kasteel telt dan 35 bewoners, waaronder ruim 15 soldaten. Als hoofdman wordt Claes de Busmeyster genoemd. Er wordt een grote productie van buskruit vermeld en een enkele keer een detail van de belegering. Bij het beleg door hertog Adolf in 1434, wordt een 'cat' ingezet, een werptuig dat vanaf de voorburcht stenen naar het hoofdgebouw slingert.
Brand
Zo'n 15 jaar later steekt de Burense drost, handlanger van de hertog, vanuit het kasteel de buiten de stad gelegen huizen in brand, als reactie op de afsluiting van de stad door Burenaren. Burgers uit Nijmegen schieten Buren te hulp en de drost en zijn mannen mogen het kasteel na een korte belegering vrij verlaten. Als de hertog in 1465 in zijn eigen Burense slot gevangen wordt gezet, volgt opnieuw een belegering. Ditmaal door Culemborg, zonder resultaat. Natuurlijk zijn de Burense burgers al dit oorlogsgeweld meer dan zat. Soms kopen ze hun aandeel af.
Van kunstpaleis tot sloop
Een echte nieuwe bouwfase breekt aan als de vrede is weergekeerd en Buren in 1472 aan Frederik van Egmond in leen is gegeven. Deze laat nog twee hoektorens en een grotere voorburcht bouwen. Vergelijkbaar met de nagelaten afbeeldingen wordt het pas na aanpassingen in de 16e eeuw. Wanneer keizer Karel V het kasteel in 1546 bezoekt, staat het te pronken in Florentijnse Renaissance stijl. Verdere verfraaiing volgt rond 1635 als Prins Frederik Hendrik het tot een kunstpaleis maakt. Daarmee is het hoogtepunt voorbij. In 1804 wordt het kasteel door het Frans-Bataafse bewind als vijandig Oranje-eigendom verklaard en veroordeeld tot sloop.
Het kasteel is: '1360 treden in den omtrek groot, heeft vier Toorens, drie-dubbele Grachten, en in alles honderd en zeventig binnenvertrekken, rondom een ruime vierkante binnenplaats gebouwd, langs welke een sierlijke overwelfde gallery loopt, die op een menigte pylaaren van blauwen arduinsteen rust.'
Ludolf Smids, schatkamer der Nederlandsche oudheden, 1778
Auteur: Henk Huitsing
Video: 3D animatie van de ontwikkelingsfasen van kasteel Buren (G.) door Olav Odé RAAP
