Paaskerels en Pinksterbruidjes

Levende tradities

Tijd van televisie en computers

"Onder de eigenaardige gebruiken der Ootmarssumsche jeugd noemen wij 't Vleugelen op Paschen", schreef de journalist Harm Boom in 1846. "Op eene stadsweide, door de Regering aan de inwoners voor dien tijd afgestaan, vormen meestal volwassene jongelingen een kring. […] Al de feestvierenden, jongens en meisjes, oud en jong, soms wel 200 in getal, gaan in rijen op naar de stad, en dansen onder 't zingen van een geestelijk liedje, de huizen, wier deuren door de bewoners zijn opengezet, door, of om den middenstijl der groote deur aan de straat, en zoo trekt de groep, die van lieverlede grooter wordt, naar 't plein voor 't Raadhuis, en gaat daar vrolijk uit elkanderen. Er zijn, die in deze blijden optogt en huisbezoek, eene zinspeling zien op de heugelijke opstanding van Jezus, en deze gewoonte dus een zeer ouden oorsprong toeschrijven."

Een unieke traditie

Het zogenaamde vlöggeln in Ootmarsum is een unieke paastraditie. Nog jaarlijks trekken de Poaskearls hand in hand door het stadje onder het zingen van opstandingsliederen. De organisatie is in handen van de paaskerels zelf. Deze ongetrouwde jongemannen hebben ook de regie bij het opbouwen van het paasbaken, die op de avond van Eerste Paasdag wordt ontstoken. Paasvuren vormen een wijdverbreide traditie in heel Overijssel. Van oorsprong was dit een ritueel waar heel het dorp bij betrokken was. In diverse dorpen in Oost-Twente loopt nog altijd de halve bevolking uit om hout of een paasstaak uit de bossen te halen. Elders maken jongeren er tegenwoordig een sport van om de hoogste paasbult te bouwen. Ondanks de toegenomen milieu- en veiligheidseisen is deze traditie nog springlevend.

Het jaar rond

Overijssel is rijk aan folklore en tradities. Het jaar rond zijn er allerlei rituelen en gebruiken, al dan niet gekoppeld aan christelijke feestdagen. Jong en oud doen eraan mee. Het jaar wordt ingeluid met vuurwerk, carbidschieten en het eten van knieperties en vindt een hoogtepunt in tal van zomer- of tentfeesten, die veelal in de plaats zijn gekomen van de vroegere kermissen en oogstfeesten. Sommige tradities zijn heel lokaal, andere komen meer regionaal voor. Genemuiden kent bijvoorbeeld als een van de weinige plaatsen Luilakviering op 1 mei, terwijl in Zuid-Twente diverse schutterijen voorkomen. Nog altijd zijn er verschillen merkbaar tussen overwegend rooms-katholieke of protestante gebieden. De paasvuren in katholieke gebieden gaan op Paaszondag in de fik; in protestantse gebieden op Paasmaandag. Katholiek Overijssel heeft sinds de jaren vijftig massaal het carnaval omarmd, met grote optochten van praalwagens als meest publieke vertoon. Protestantse streken leggen zich vanouds meer toe op de Oranjefeesten, waarbij de viering van Koninginnedag de kroon spant, met aubades, versierde fietsenoptochten, volksspelen en rommelmarkten.

Vernieuwing

De tradities in landelijk Overijssel hebben altijd in de belangstelling gestaan van onderzoekers die zich bezig hielden met volkenkunde. De bekendste folklorist van Nederland, Dirk Jan van der Ven (1891-1973), maakte veel tochten door Twente en Salland. Op zoek naar de eigen volksaard dichtten dergelijke onderzoekers allerlei tradities een oeroude, vaak Germaanse oorsprong toe. Zo bracht Van der Ven de vrolijke optocht van Pinksterbruidjes in Borne in verband met Germaanse regendansen. In werkelijkheid zijn veel tradities in de 20ste eeuw nieuw leven in geblazen, waarbij ze aan de eisen van de tijd zijn aangepast. Onder de noemer dauwtrappen trekken wandelaars en fietsers er op Hemelvaartsdag, steeds vaker in georganiseerd verband, op uit om van de natuur te genieten. Met de vroegere kerkgang heeft dat niets meer van doen. Feesten en gebruiken die niet meer aansluiten bij de huidige belevingswereld sterven uit. Streekdracht wordt in Overijssel alleen nog in Staphorst gedragen en door diverse volksdansgroepen aan het publiek getoond. Daarvoor komen nieuwe massa-evenementen in de plaats, zoals de bloemcorso's en gondelvaarten in de Kop van Overijssel. Tradities blijven daarmee een belangrijke rol vervullen in het sociale verkeer van de inwoners van Overijssel.