Bange tijden

De Tweede Wereldoorlog

Tijd van wereldoorlogen

De Tweede Wereldoorlog verliep in Raalte niet veel anders dan in de meeste plaatsen van ons land. Van de plotselinge Duitse inval in de meidagen 1940, de lange bezettingsjaren tot de moeizame bevrijding 5 jaar later. De verschrikkingen namen hand over hand toe. Ook in Raalte is bijna de gehele Joodse gemeenschap niet meer teruggekeerd na de oorlog. Een drietal onderwerpen willen we hier nader belichten.

Krijgsgevangenenkamp Prins Bernhard

Op 1 september 1944 werd door het viertal Ben Strik, Jef van Rheden, Jan Weenink en Joop Traag het krijgsgevangenenkamp Prins Bernhard opgericht op de deel en het erf van boerderij "'t Herdertje op 't Rutertie" in de Bergshoek te Heeten. Het kamp had als doel om gevangen genomen Duitsers en hun handlangers vast te houden, maar ook om onderduikers en geallieerden op te vangen. Er heerste een echte hiërarchie in het kamp en er werden oefeningen gehouden voor als de bezetter zou komen binnenvallen. In het kamp zaten naast krijgsgevangenen, ook Duitse deserteurs. Er werd wacht gelopen en men had een prima waarschuwingssysteem opgezet voor onverwachts bezoek. Na de mislukte operatie Market Garden stagneerde de geallieerde opmars en woedde in de omgeving van Arnhem en Nijmegen een hevige strijd. Maar toen de bevrijding te lang op zich liet wachten werd de situatie te gevaarlijk en besloot het kwartet in december 1944 zeer democratisch het kamp op te heffen. De "gevangenen" en deserteurs werden elders ondergebracht. De familie Kerkvliet die boerderij 't Herdertje in de oorlogsjaren bewoonde, vertrok na de oorlog naar Australië.

Overval op gemeentehuis in Raalte

Het gemeentehuis van Raalte was al twee keer eerder het doelwit geweest van het verzet. De derde keer werd er een overval uitgevoerd door onderduikers die ook bemoeienis hadden met het kamp Prins Bernhard. Volgens hun informatie moest er een aanzienlijke buit liggen, bestaande uit geld en distributiebonnen. Begin september 1944 stapten twee onderduikers op de fiets en reden naar Raalte. In het gemeentehuis bedreigden ze de ambtenaren met een overgeschilderd waterpistool en een oude revolver. Dat de ambtenaren wisten van deze overval, bleek wel. Ze maakten in de andere ruimten van het gemeentehuis veel lawaai. Ook was een tussendeur gesloten, zodat niet iedereen ze kon zien. Om het echt te laten lijken werden twee personeelsleden in de leeggeplunderde kluis opgesloten.
Later werd het gemeentehuis nog een keer overvallen, ditmaal om de bevolkingsregisters veilig te stellen, zodat de Duiters geen gegevens hadden om mannen en jongens op te roepen voor de Arbeitseinsatz (tewerkstelling voor de Duitse bezetters, in Nederland maar ook daarbuiten). Na de overval werd alles vervoerd in een rijtuig naar de dames Kogelman aan de Maateweg. De gemeentesecretaris en wethouders, en alle ambtenaren van de gemeente moesten hierop onderduiken omdat de bezetters hen wilden dwingen de registers af te geven. De Duiters gijzelden vervolgens 18 mensen. Dat gebeurde op donderdagavond 9 november 1944. Ze werden ondergebracht in het St. Bernardusgebouw. Deze gijzelaars hebben de dood in de ogen gezien, want het vuurpeloton stond al klaar. De gemeentesecretaris werd daarop bezocht door zijn neef die hem vertelde wat er stond te gebeuren. Daarop heeft de secretaris de bevolkingsregisters weer teruggelegd, waarmee de kou uit de lucht was, tot geluk voor de gegijzelden.

Ramp met de V2 in Luttenberg

De Duitsers gooiden in de laatste oorlogsjaren een nieuw middel in de strijd. Na de V1, die onder meer vanaf Schoonheten is gelanceerd, werd ook de V2 vanuit Salland afgevuurd. Op de Eelerberg bij Hellendoorn stond een lanceerinrichting voor V2's, met de bedoeling deze langeafstandsraketten af te vuren op Antwerpen. Op 4 december 1944 werd vanaf de Eelerberg rond 15.00 uur een raket afgevuurd. Deze stortte echter al snel neer in een weiland in de buurt van Luttenberg. De raket ontplofte daarbij niet, waarna buurtbewoners kwamen kijken bij het projectiel, dat een flinke krater in de grond had geslagen. Helaas ontplofte de raket enkele minuten later. De trieste balans was dat 19 mensen dit verschrikkelijk ongeluk niet hebben overleefd. Ter herinnering aan deze ramp is een monument opgericht.