Karel Brouwer

'Stil' ambtenarenverzet

Gemeenteambtenaar Brouwer hielp vanuit het gemeentehuis onderduikers aan papieren. Anderen volgden dit voorbeeld van administratief verzet. De TD-groep ontstond.

De familie Cohen
In augustus 1942 moest het Amersfoortse Joodse bakkersgezin Cohen onderduiken. Het pas getrouwde echtpaar Brouwer-de Voogd gaf onderdak. Als ambtenaar wist Brouwer hoe de gemeenteadministratie in elkaar zat. Hij regelde papieren: originele persoonsbewijzen voorzien van een echte foto en vingerafdruk, maar verder met verzonnen gegevens. Dat was natuurlijk riskant want het persoonsbewijs klopte niet met de persoonskaarten in de gemeentelijke en landelijke registers. Bij controle zouden de Cohens tegen de lamp lopen.

Dubbelgangers
Brouwer verfijnde zijn methode. Volgende onderduikers kregen een persoonsbewijs met gegevens van leeftijdgenoten die weinig op straat kwamen, omdat ze bijvoorbeeld in een internaat woonden. De personalia van persoonsbewijs en persoonskaart klopten nu met elkaar. De kans op een ontmoeting met de dubbelganger was klein, maar toch gebeurde het onwaarschijnlijke. Twee naamgenoten kwamen naast elkaar in het Amersfoortse St. Elisabeth ziekenhuis te liggen.

Later werd het risico op ontmaskering veel geringer omdat onderduikers toen de identiteit kregen van een ongeveer even oude persoon, die als baby was overleden. Hiervoor moest een behulpzame ambtenaar de overlijdensakte van de baby uit de gemeenteadministratie verwijderen. Vervolgens liet hij de nu 'levend geworden persoon' verhuizen naar de woonplaats van de onderduiker. De onderduiker kreeg een persoonsbewijs met die naam en andere personalia en had goede papieren om mee verder te leven. Het was belangrijk dat ambtenaren van veel gemeentesecretarieën meewerkten.

Landelijke organisatie
Een vriend van Brouwer, Dolf Hendriks uit Amersfoort, was in de zomer van 1942 ook begonnen met hulpverlening aan Joden. Hij kreeg de benodigde papieren van Brouwer. Hendriks raakte onder de indruk van diens systeem. Hendriks was een goed organisator met een groot netwerk op gemeentesecretarieën en arbeidsbureaus. Binnen twee jaar pleegden ambtenaren op honderden gemeentehuizen en distributiekantoren stil verzet. Zij wilden geen grote centraal geleide organisatie, maar geloofden in de kracht van kleine verbanden. Zelfs een naam als groep vond men daarom niet nodig, maar andere verzetsmensen spraken over de TD-groep. Brouwer en Hendriks bedachten namelijk ook ook een manier om de Tweede Distributiestamkaart te dwarsbomen. De Duitsers hadden die kaart ingevoerd om onderduikers te dwingen zich aan te melden. Zonder stamkaart kon niemand distributiebonnen krijgen. Dankzij ambtelijk verzet kregen onderduikers toch de TD-kaart en daarmee de toegang tot voedselbonnen.

Geweldloos en stil
De TD-groep koos bewust voor een geweldloze vorm van verzet. Anders dan de aanpak van de Landelijke Ondergrondse met overvallen door knokploegen. Door stil verzet kwamen ambtenaren even goed aan distributiebonnen. Represaillemaatregelen van de Duitsers werden vermeden. In de loop van de oorlog werden vele duizenden Nederlanders aan bonkaarten en goede papieren geholpen.
Karel Brouwer ontving in 1992 op het gemeentehuis in Leusden de Israëlische Yad Vashem-onderscheiding, samen met zijn echtgenote Rita de Voogd en Dolf Hendriks (postuum). Twee jaar later werd bij de ingang van het gemeentehuis een monument onthuld dat eraan herinnert dat de TD groep vanuit Leusden voor velen de deur naar de vrijheid openhield.