Het Oude Stadhuis van Hasselt

Het stadsbestuur

Tijd van ontdekkers en hervormers

Ook al hebben ze hun oorspronkelijke functie verloren, blikvangers zijn het nog steeds, de oude raad- en gemeentehuizen van Genemuiden, Hasselt en Zwartsluis. Het oudste is het Oude Stadhuis van Hasselt uit 1550. Het laatmiddeleeuwse karakter is bijzonder goed bewaard gebleven. Het voormalige gemeentehuis van Genemuiden aan het Havenplein is van 1969 en gebouwd in de "Delftse- of Wederopbouwstijl", die na de Tweede Wereldoorlog gebruikelijk was. Ook het oude gemeentehuis van Zwartsluis uit 1894 aan de Kerkstraat mag er zijn. Al deze gebouwen zijn nog steeds in trek als trouwlocatie.
Het Oude Stadhuis aan de Markt, het meest centrale punt van Hasselt, werd vroeger ook wel het Raadhuis genoemd. De zware Bentheimer zandsteenblokken geven het gebouw zijn karakteristieke uiterlijk. Mogelijk is de Zwolse steenhouwer Jacob van Collen verantwoordelijk geweest voor de bouw. Zeker is dat veel van de steenhouwers en metselaars uit Zwolle kwamen. Volgens de stadsrekeningen trakteerden de Hasselter opdrachtgevers de werklieden al op de eerste dag op bier.

Een multifunctioneel gebouw

Het stadhuis was het bestuurscentrum van Hasselt. Alle belangrijke besluiten werden hier genomen. Maar dat was niet de enige functie van het gebouw. De schepenen spraken er bijvoorbeeld recht over burgers die binnen de stadsmuren misdrijven hadden begaan. Dat kon zelfs leiden tot doodstraffen, zoals in het geval van Hans Jonge van Moesmonster, die in 1588 op de pijnbank bekende dat hij zich aan straatschenderij had schuldig gemaakt. De uitspraak van de rechters luidde dat hij "metten swaerde an den hals sal gestraffet en in twie stucken gehouwen [zou] worden".
Wat vredelievender ging het toe in de waag, die vanaf 1617 in het stadhuis was gevestigd. Voordat kooplieden hun goederen op de markt brachten, moesten ze die eerst laten wegen met behulp van door de stad geijkte gewichten en meettonnen. Tot ver na de Middeleeuwen is het stadhuis ook in gebruik geweest als wijnhuis en belastingkantoor. Het multifunctionele karakter werd tot in de 19de en 20ste eeuw voortgezet. Het gebouw was toen onder andere onderkomen van een volksbibliotheek (1867-1911) en een tekenschool (1874-1892). Toen was het gebouw zo verwaarloosd dat een ingrijpende restauratie noodzakelijk was. Die werd in 1907-1908 uitgevoerd op basis van een plan van architect Joseph Cuypers.

De burgemeesters, schepenen en raden

Genemuiden en Hasselt werden in de Middeleeuwen bestuurd door de Magistraat, die bestond uit vier schepenen en vier raden. Twee van de schepenen waren als burgemeester verantwoordelijk voor het dagelijks bestuur, zoals het beheer van de stadsfinanciën. Het volk werd vertegenwoordigd door acht burgers, de zogenoemde Gezworen Gemeente. Al deze bestuurders regelden de wetgeving in de stad, zoals het vaststellen van de prijzen van goederen en levensmiddelen en het juiste gebruik van maten en gewichten.

De ene boon is de andere niet

Tijdens Sint Petri (22 februari), een kerkelijke feestdag, kozen de acht leden van de Gezworen Gemeente de vier schepenen voor het komende jaar. Onder andere in Genemuiden bestond de verkiezing uit een vast ritueel. De acht vertegenwoordigers van de burgerij moesten in een "keurbonenzak" tasten, waarin twee gouden en zes zilveren bonen zaten. De zes mannen (vrouwen deden niet mee) die een zilveren boon hadden getrokken, mochten na het afleggen van een eed de vier schepenen kiezen. Die moesten niet alleen burger van Genemuiden zijn, maar ook eerlijk, nuttig en verstandig. Maar in feite kwam het erop neer dat altijd mensen uit de bovenlaag van de burgerij werden gekozen.