New Town Eurowoningen

Een dorp wordt 'storp'

Boerendorpen
Na de Tweede Wereldoorlog werkte nagenoeg iedereen in Leusden als vanouds op het land. Dat gold voor de kerkdorpen Hamersveld en Nieuw Leusden en voor de verspreid liggende buurtschappen. Ook de gemeente Stoutenburg, waar Achterveld onder viel was agrarisch. Leusden en Stoutenburg hadden dezelfde burgemeester en ambtenaren. Beide gemeentebesturen zagen geen noodzaak om zich bezig te houden met uitbreidingsplannen. Vanwege de woningnood werden wel enkele woningwetwoningen gebouwd, maar eigenlijk vond men rijtjeshuizen en zelfs twee onder één kap maar armoedig.

Pas in de jaren vijftig werden meer woningen gebouwd in Stoutenburg en in Hamersveld achter het toen nieuwe Gemeentehuis en ook achter de Dorpskerk in Leusbroek, zoals Nieuw Leusden vanaf die tijd genoemd werd. De bevolking Leusden was in 1960 met 1000 toegenomen tot 3300 inwoners. De meeste nieuwe woningen stonden in Hamersveld. De bewoners waren toen voor een belangrijk deel niet meer werkzaam in de landbouw.

Landelijke groeikern
Midden jaren zestig kreeg Leusbroek nieuwbouw van 500 woningen, maar de echte groei kwam iets later in Hamersveld. Op de achtergrond speelde de Nota Ruimtelijke Ordening, die spreiding van de bevolking voorschreef. Leusden kreeg de status van landelijke groeikern. Op het gemeentehuis werkte men aan uitbreidingsplannen tot wel honderdduizend inwoners en met hoogbouw van 20 woonlagen. Een sterke groei zou een annexatie door Amersfoort - à la Hoogland - voorkomen. Uiteindelijk koos de gemeenteraad in 1969 voor een structuurplan met 47.000 inwoners in het jaar 2000. Als eerste fase van dit plan werden vanaf 1970 zes nieuwe wijken gebouwd, waarvan de wijk Rozendaal het meest vernieuwend was en daarmee kenmerkend voor een veranderend Leusden.

Europarkstad
In deze wijk bouwde NV Eurowoningen voor het eerst op grote schaal in Nederland drive-in woningen volgens een nieuw concept wat betreft woonomgeving. De architecten Klunder en Zuiderhoek ontwierpen resp. woning en stedenbouwkundig plan. Huizen in halfronde bouwblokken waardoor de voorgevel smaller was dan de achtergevel. Veel privacy, steeds een ander uitzicht en direct verbonden met de natuur was het motto Bewoners konden zelf een keuze maken uit legio indelingsmogelijkheden. De woonerven kregen namen van idyllische Europese landstreken, alfabetisch geordend zodat bezoekers zich konden oriënteren. De setting van autoluwe woonerven maakte het begrijpelijk dat geadverteerd werd met 'wonen in Europarkstad'.

Niet alleen de architectuur sprong in het oog, ook het gezamenlijke beheer van groen en faciliteiten als zwembad en tennisbaan trok veel aandacht, nationaal en internationaal. Olympische helden als Ard Schenk en Anton Geesink zetten met hun aanwezigheid het gereedkomen van de eerste modelwoningen in 1970 luister bij. Toch werd de Parkstad geen onverdeeld succes. De eerste plannen gingen uit van 1100 woningen, maar het werden er 476. Door gestegen loon- en materiaalkosten verkochten de huizen slechter dan verwacht. Na Henegouwen werden geen nieuwe Eurowoningen gebouwd. In het resterende gebied, waar straten tot aan de letter Z gepland waren, werden vanaf 1973 de huizen van de wijk Alandsbeek gebouwd.

Leusden Centrum
In deze stedelijke dynamiek werd de naam Hamersveld niet meer passend gevonden. Leusden klonk veel Nederlanders wel bekend in de oren al was het maar door het militaire oefengebied op de Leusderheide. Die naam kreeg na de samenvoeging van Leusden en Stoutenburg tot een gemeente met 9000 inwoners dan ook de voorkeur van de nieuwe gemeenteraad. Hamersveld zou voortaan Leusden Centrum heten, Leusbroek werd Leusden Zuid. Het oostelijk gedeelte van Leusden bleef Achterveld.

KNALgroen
In 1973 raakten details bekend van een volgende uitbreidingsfase waarbij ook gebouwd zou worden ten oosten van het Valleikanaal en in de Schoolsteegbosjes. Volgens die plannen zou de bevolking van 15000 inwoners verdrievoudigen. Onder de inwoners rees een storm van protest. Actiegroep KNALgroen bundelde dit verzet en verzamelde maar liefst 3500 bezwaarschriften.

De uitbreidingsplannen werden daarop beperkt. Dat kon ook doordat Leusden vanaf 1976 geen landelijke groeikern meer was. Er kwamen nog verschillende nieuwe wijken, maar de grootse plannen van de jaren zestig werden niet meer gerealiseerd. De bevolking stabiliseerde rond de 28000 waarvan 22000 in Leusden Centrum. Het oude dorp had plaats gemaakt voor wijken met stedelijke allures.