De Franciscushof

Psychiatrische hulp voor wijde regio

Tijd van televisie en computers

Een belangrijke mijlpaal in de geschiedenis van de Raalter gezondheidszorg was de opening in 1965 van de eerste paviljoens van psychiatrisch ziekenhuis Sint Franciscushof. Daarin werden in eerste instantie alleen vrouwen uit de noordelijke provincies opgenomen, van katholieken huize. Prinses Margriet verrichtte in juni 1967 de officiële opening, nadat kardinaal Alferink alle gebouwen plechtig had ingewijd.

Een begrip in de regio

De Franciscushof groeide uit tot een begrip voor de wijde regio. Wie bijvoorbeeld in Almelo, Ommen, Wijhe of waar dan ook in de regio rond Raalte eens een beetje gek deed, kreeg de opmerking te horen: "Ga maar naar Raalte! Busje komt zo". Duizenden mensen werden er gedurende pakweg 40 jaar behandeld. Ook vonden velen een baan in het ziekenhuis. Het personeel zorgde in 1989 voor de voor zover bekend eerste demonstratie in het dorp. Net als hun collega's in grotere steden eisten de werknemers van de Franciscushof betere salarissen en minder bezuinigingen van het Rijk. Gewapend met spandoeken, petjes, T-shirts en veel lawaai trokken ze door het centrum.

Werkgelegenheid

De Stichting tot verpleging en verzorging van Rooms Katholieke vrouwelijke krankzinnigen was al in 1952 opgericht. Dat was te danken aan de inzet van Broos Ganzeboom, die burgemeester van Raalte was van 1946 tot 1971 en Frans Stokman, die pastoor van de parochie Heilige Kruisverheffing was van 1946 tot 1957. Zij vonden dat er in Raalte een psychiatrisch ziekenhuis voor katholieke vrouwen uit Noordoost‒Nederland moest komen, vergelijkbaar met de in Apeldoorn gevestigde Sint Josephstichting voor katholieke mannen. In deze regio bestond al wel de Brinkgreven, maar die Deventer instelling was neutraal en niet specifiek katholiek. Daarnaast leverde het de gemeente Raalte ook nieuwe werkgelegenheid op. In het midden van de jaren zeventig werkten er meer dan 400 personeelsleden. Psychiater W. Kardaun werd de eerste geneesheer-directeur, econoom drs. C. Pieters adjunct-directeur. Eind 1970 waren er al zo´n 400 patiënten opgenomen, onder wie ook vele niet-katholieken. In dat jaar kwam er ook een protestantse pastor. In 1969 nam "de Hof" al de eerste mannelijke patiënt op.

Minidorp

De instelling aan de Knapenveldsweg in het buitengebied van Raalte telde twaalf paviljoens, verbonden door meer dan een kilometer aan gangen. Voor verpleegsters was er een speciale flat, waarin later ook een polikliniek en het eerste kinderdagverblijf van de gemeente Raalte werd geopend. Het ziekenhuis was het eerste in Nederland dat na de oorlog werd gebouwd en was opgetrokken als minidorp in het buitengebied. De instelling gold aanvankelijk als zeer modern, een voorbeeld voor de psychiatrische hulp in binnen- en buitenland. Vele experts kwamen in Raalte de kunst afkijken. Maar eind jaren negentig van de vorige eeuw keek de directie juist naar het buitenland, met name naar Italië, waar psychiatrische instellingen kleinschalig opereerden: in wijken, dichtbij de cliënten. De ligging en opzet van de Franciscushof paste daar niet bij: "het verkeerde ziekenhuis op de verkeerde plek", zo werd gezegd. De leiding van "de Hof" besloot om het Raalter ziekenhuis te ontmantelen en voorzieningen te verspreiden over Zwolle en omringende plaatsen als Hardenberg en Kampen. Dat besluit werd genomen ondanks verzet tegen sluiting, vanuit het personeel, de Raalter bevolking en de gemeenteraad, die moeite had met het vertrek van de grootste werkgever in het dorp. In 2001 werd de naam Sint Franciscushof vervangen door Zwolse Poort, die in 2008 opging in de grotere organisatie voor intra- en extramurale geestelijke gezondheidszorg in West-Overijssel genaamd Dimence. Overigens behield Raalte ook kleinere wooneenheden voor psychiatrische patiënten, met onder meer een psychiatrisch dienstencentrum in het voormalige belastingkantoor aan de Dahliastraat. Het Raalter psychiatrisch ziekenhuis stond vanaf 2009 leeg: de gebouwen werden gesloopt en maakten plaats voor een riante nieuwbouwwijk genaamd Franciscushof. Het HOFtheater, de vroegere schouwburg van de Hof die ooit bedoeld was voor creatieve therapie voor patiënten, bleef bestaan als theater van de gemeente Raalte.