Priester Hendrik uit Jacobswoude: pionier van de ontginning

Ontstaan van het 'cope-landschap'

Vanaf de 11e eeuw speelden kerken en kloosters een belangrijke rol bij het droog maken en houden van het land. Priester Hendrik, die aan een kerk in Jacobswoude verbonden zou zijn geweest, was rond 1100 een bekende pionier en deskundige op dit gebied. Hij droeg bij aan 'De Grote Ontginning', die tussen ca. 1000 en ca. 1300 in het Hollands-Utrechtse veenweidegebied plaatsvond. Dit gebied, dat tegenwoordig de kern van het Groene Hart vormt, werd ontgonnen in langgerekte percelen van ca. 2250 x 100 meter, die 'copen' werden genoemd. Deze stukken land werden door de Graaf van Holland en/of de Bisschop van Utrecht aan kolonisten gegeven opdat deze ze zouden ontginnen. In ruil voor erkenning en belastingplicht verwierven de eigenaren zich de status van 'vrije boer'. Door hun inzet ontstond het voor dit gebied zo kenmerkende en tot op de dag van vandaag zeer herkenbare 'cope landschap'. Het tweede deel van de plaatsnamen Nieuwkoop en Boskoop verwijst naar het begrip 'cope'.

Vroege kennisexport

In 1113 ging Priester Hendrik op verzoek van de aartsbisschop van Bremen en Hamburg naar Noordoost Duitsland, waar hij met een groep 'Hollanders' grote stukken veenwildernis ontgon. Net zoals in Holland werd dit veen ontwaterd door evenwijdig gegraven sloten, waardoor het voor akkerbouw geschikt werd. Omstreeks twintig jaar later blijken er in het gebied Holländerdörfer te bestaan. De priester was met deze vroege kennisexport de eerste die de Hollandse waterbouwkunde buiten de landsgrenzen uitdroeg.

Twee beelden

De figuur Priester Hendrik werd enkele decennia geleden aan de vergetelheid onttrokken door de historicus Henk van der Linden, die bij onderzoek naar ontginningen in de Hollands-Utrechtse laagvlakte in een bron stuitte op de naam van ene Heinricus Sacerdos; vertaald werd dit Priester Hendrik. Professor Van der Linden was zodanig onder de indruk van de priester en zijn werkzaamheden dat hij een stichting in het leven riep die zich inzet voor een blijvende herinnering daaraan. In 1993 en 2001 leidde dit tot de onthulling van een beeld van Priester Hendrik in het Duitse 'Holländerdorf' Steinkirchen en het Zuid-Hollandse Rijnsaterwoude. Het beeld in Rijnsaterwoude is een kopie van dat in Steinkirchen dat werd gemaakt door de Duitse beeldhouwer Carsten Eggers.