Zjednoczona Kompania Wschodnioindyjska

Zamorska ekspansja

Mauritius, Hollandia i Amsterdam - tak nazywały się trzy statki handlowe, które razem z małym jachtem Duyfken wyruszyły 2 kwietnia 1595 roku z Texel "na Wschód". Była to ekscytująca przygoda; trzy z czterech statków i tylko 87 z 249 członków załogi powróciło do domu w sierpniu 1597 roku. Zysk był niewielki. Ta "pierwsza niderlandzka wyprawa" do Azji była mimo to postrzegana jako sukces, ponieważ przetarła szlaki handlowe na Wschód.

Skutkiem były kolejne podróże. Kupcy z prowincji Zeeland i Holland na swoich potężnych i dobrze uzbrojonych statkach szybko przewyższyli znających tę trasę od dawna Portugalczyków oraz wzbudzili zazdrość Anglików. Statki wracały ciężko załadowane dobrami kolonialnymi, takimi jak pieprz czy gałka muszkatołowa. Z inicjatywy Jana van Oldenbarnevelta powstała Zjednoczona Kompania Wschodnioindyjska (Verenigde Oostindische Compagnie, VOC), mająca na celu ograniczenie wzajemnej konkurencji. 20 marca 1602 roku Niderlandy uzyskały monopol na handel na wodach azjatyckich od Przylądka Dobrej Nadziei; Kompania mogła również zawierać traktaty, prowadzić wojny i zarządzać zdobytymi terenami w imieniu Republiki.

VOC stała się znaczącą siłą. " Tu można osiągnąć coś wielkiego" - tak pisał Jan Pieterszoon Coen do przebywających w ojczyźnie tzw. 17 Panów, czyli wybranych członków zarządu Kompanii. W 1619 roku podbił on Dżakartę, przemianowując ją na Batawię. Coen pisał, że Dżakarta stanie się "najdoskonalszym miejscem w całych Indiach", a podbój ten zapewnił Niderlandom rosnącą reputację. "Teraz każdy będzie chciał być naszym sojusznikiem". Część Jawy była zajęta, Ambon i Ternate w archipelagu Moluki zostały podbite, a mieszkańcom nakazano uprawę przypraw. Także inne miejsca w Azji dostały się, czy to siłą perswazji, czy przemocą, pod panowanie VOC. Zbudowano forty między innymi w Południowej Afryce, Indiach, Cejlonie (Sri Lanka) i Makasarze. Dotarto też do Chin, a gdy w 1641 roku szogun Japonii zamknął granice dla cudzoziemców, jedynie Kompania otrzymała pozwolenie na dalsze prowadzenie handlu z wyspy Decima w pobliżu Nagasaki.

W ten sposób Kompania nie tylko zapełniała magazyny dobrami kolonialnymi, a domy mieszczan rarytasami z dalekiego świata, lecz odgrywała również ważną rolę w handlu w Azji. Tkaniny, przyprawy, kawa, herbata, tytoń, opium, egzotyczne drewno, żelazo, miedź, srebro, złoto, porcelana, barwniki, muszle - wschodnioindyjskie statki handlowe przewoziły najróżniejsze towary.

Za panowania Francuzów w 1799 roku Zjednoczona Kompania Wschodnioindyjska została zawieszona. Dziś jej archiwa postrzegane są jako światowe dziedzictwo (memory of the world). Dzienne raporty naczelnych kupców, którzy zarządzali handlem z fortów, relacje pracowników z delegacji do władców, z którymi prowadzono handel, listy z rozkazami dla załóg statków - wszystko to razem stanowi ważne źródło informacji o dwóch wiekach historii relacji między Europą a Azją.