Leerplan: de canon in het primair onderwijs

Inhoudsopgave

  • Inleiding
  • De canon in de vakken

De canon en geschiedenis

  • 1 Inleiding
  • 2 Kerndoelen geschiedenis
  • 3 De tijdvakken
  • 4 De tijdvakken en de canonvensters
  • 5 Schema met toelichting bij de kenmerkende aspecten en de canonvensters
  • 6 Leerstofordeningen in het primair onderwijs
  • 7 Een longitudinale opbouw voor het geschiedenisonderwijs

De canon en het vak Nederlands

  • 1 Inleiding
  • 2 Welke canonvensters kunnen een rol spelen bij Nederlands?
  • 3 Vier raakvlakken tussen het vak Nederlands en de canon
  • 4 Overzicht van mogelijke thema's binnen het vak Nederlands per venster

De canon en het vak aardrijkskunde

  • 1 Inleiding
  • 2 Relatie tussen aardrijkskunde en de canon
  • 3 Schematisch overzicht van aardrijkskunde en de canon

De canon en cultuureducatie

  • 1 Inleiding
  • 2 Cultuureducatie
  • 3 De relatie tussen de canon en kunst- en cultuureducatie
  • 4 Overzicht van mogelijke thema's binnen de kunstvakken per venster

Inleiding

De toenmalige minister van OCW Van der Hoeven stelde in 2005 de Commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon in met de opdracht een historische en culturele canon van Nederland te ontwerpen. De commissie gaat ook wel door het leven als de Commissie Van Oostrom, genoemd naar de voorzitter Frits van Oostrom. Na een jaar werken kwam de commissie in het najaar van 2006 met het rapport Entoen.nu. de canon van Nederland (deel A en B). Daarin werd een voorstel voor een canon van Nederland gedaan in de vorm van vijftig onderwerpen, door de commissie 'vensters' genoemd. Het rapport heeft een toepasselijk openingscitaat uit Spreuken: Waar het visioen ontbreekt, verwildert het volk.

De inhoud van de canon wordt gepresenteerd als 'vanzelfsprekende bagage' en als een 'inspirerend fundament', waaraan vanaf het basisonderwijs gewerkt moet worden. Nadrukkelijk stelt de commissie dat het niet gaat om een nieuw schoolvak, curriculum of methode.

Een ieder werd uitgenodigd om op het canonvoorstel te reageren en die reacties zijn verwerkt in het rapport Entoen.nu en verder. De canon van Nederland (deel C). De commissie heeft maar één fundamentele wijziging aangebracht in de rij van vijftig vensters: het canonvenster Boekdrukkunst, revolutie in reproductie is ingeruild voor het canonvenster Christiaan Huygens. Wetenschap in de Gouden Eeuw.

Het eindresultaat, de canon van Nederland, werd in de zomer van 2007 aangeboden aan minister Plasterk. De canon valt in vruchtbare aarde en vindt navolging in de vorm van lokale en regionale historische canons, zoals de Haagse canon, de Leidse canon, de Tielse canon en de Canon van Noord-Nederland. Voor de ontwikkeling van historisch besef - door het leren ontdekken van het verleden in het heden - kan de lokale en regionale (school)omgeving een positieve bijdrage leveren. Via een lokale of regionale canon kunnen die onderwerpen benadrukt worden die de beleving van de geschiedenis in de eigen omgeving mogelijk maken. Vanzelfsprekend is de inhoud van dergelijke canons niet in dit product uitgewerkt. Van groot belang is wel dat, in de schoolpraktijk, steeds de samenhang tussen de Canon van Nederland en de lokale en regionale canons tot uitdrukking komt.

Het voornemen van het kabinet is dat de vijftig canonvensters in 2009 een plaats krijgen in de kerndoelen voor het domein Oriëntatie op jezelf en de wereld (voor het voortgezet onderwijs gaat het om het leergebied Mens en Maatschappij). Een logische keuze, het gaat ten slotte om een cultuur-historische canon. Veel canonvensters kennen naast een historische dimensie ook andere dimensies. In het rapport Entoen.nu en verder. De canon van Nederland (deel C) zegt de commissie ook expliciet dat de canon een deel van de leerstof is dat aan de orde zou moeten komen bij schoolvakken als geschiedenis, aardrijkskunde, Nederlands, kunstvakken, maatschappijleer en levensbeschouwelijke vakken.

Sterker nog, dat de canon meerdere vakken bedient is volgens de commissie wezenlijk voor het vakoverstijgend concept. Zo ligt het bijvoorbeeld voor de hand om een aantal vensters vanuit een hedendaags geografisch perspectief aan de orde te stellen bij het vak aardrijkskunde, zoals de Limes, de Hanze, de Beemster, de grachtengordel, de Atlas major van Blaeu, de buitenhuizen, de eerste spoorlijn, de watersnood, de haven van Rotterdam en de gasbel. Bij Nederlands kunnen onderwerpen als Karel de Grote, Hebban olla vogala, Floris V, Willem van Oranje, de Statenbijbel, Max Havelaar, de Tweede Wereldoorlog, Anne Frank, De Stijl, de televisie, Annie M.G. Schmidt. en Suriname en de Nederlandse Antillen vanuit een taal- of letterkundig perspectief aan de orde gesteld worden. Canonvensters als Rembrandt, Vincent van Gogh en De Stijl vragen om aandacht bij de kunstvakken. Bij levensbeschouwing kunnen vensters als hunebedden, Willibrord, Erasmus, de Beeldenstorm, de Statenbijbel en veelkleurig Nederland aan de orde komen. Het vak economie kan aandacht besteden aan Willem I, de televisie, de haven van Rotterdam en de gasbel. En ligt het niet voor de hand dat natuurkunde aandacht besteedt aan Christiaan Huygens en Eise Eisinga?

Bij een aantal vensters ligt het voor de hand daaraan bij verschillende vakken aandacht te besteden.

In het eerder genoemde rapport pleit de Commissie Van Oostrom ervoor om zichtbaar te maken hoe de vijftig vensters van de canon in de tien tijdvakken passen. Zij geeft daartoe zelf al een voorzet door te stellen dat de vensters dienst kunnen doen als concretisering van een belangrijk aantal van de kenmerkende aspecten.

Het voorliggende leerplankundige instrument maakt inzichtelijk waar de canon een plaats kan krijgen bij verschillende vakken in primair onderwijs en onderbouw VO. Voor de vakken geschiedenis, aardrijkskunde, Nederlands en cultuureducatie wordt de relatie van de canon met het betreffende vak beschreven.

Daarmee wordt ook duidelijk dat veel van de canonvensters nu al een plaats hebben in het onderwijs. Denk bijvoorbeeld aan de slavernij, de crisisjaren, en de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Maar ook wordt duidelijk dat een aantal vensters redelijk nieuw is voor het onderwijs, zoals Eise Eisinga, Spinoza, Erasmus en Hebban olla vogala.

Dit leerplankundige instrument is in de eerste plaats bedoeld voor degenen die een beeld willen krijgen van de verschillende canonvensters en bovenal hoe de canonvensters zich verhouden tot de diverse vakken (en leerplannen) in primair onderwijs en onderbouw VO. Daarbij wordt op de eerste plaats gedacht aan intermediairen als auteurs en uitgevers, toetsontwikkelaars, leerplanontwikkelaars en opleiders. Zij kunnen het instrument gebruiken om concretere uitwerkingen, materialen, toetsen, en cursussen bij de canon te maken en/of te geven. Maar daarnaast kan dit instrument door leraren worden gebruikt, bijvoorbeeld als checklist voor de gebruikte methode.

De canon in de vakken

De canon van Nederland is een cultuurhistorische canon. Dat betekent dat de canon de verantwoordelijkheid is voor het hele Nederlandse onderwijs. Vanuit diverse vakken kan invulling worden gegeven aan de canon. Bij een groot aantal canonvensters ligt het voor de hand dat deze in eerste instantie aan de orde komen bij geschiedenis; bij een kleiner aantal canonvensters ligt het primaat eerder bij een ander vak. Bij sommige canonvensters ligt het ook zeer voor de hand dat diverse vakken er aandacht aan zullen besteden. Deze keuzes zijn hieronder in een schema weergegeven. Uiteraard kunnen ook andere keuzes worden gemaakt.

Canonvenster

gs

ak

ne

na

ec

ku

lb

Hunebedden

x

x

De Romeinse Limes

x

x

Willibrord

x

x

Karel de Grote

x

x

Hebban olla vogala

x

Floris V

x

x

De Hanze

x

x

Erasmus

x

x

x

Karel V

x

Beeldenstorm

x

x

Willem van Oranje

x

x

De Republiek

x

VOC

x

De Beemster

x

Grachtengordel

x

x

Hugo de Groot

x

Statenbijbel

x

x

Rembrandt

x

x

Atlas Major van Blaeu

x

x

Michiel de Ruyter

x

Christiaan Huygens

x

x

Spinoza

x

Slavernij

x

Buitenhuizen

x

x

x

Eise Eisinga

x

x

De patriotten

x

Napoleon Bonaparte

x

Willem I

x

x

De eerste spoorlijn

x

x

Grondwet 1848

x

Max Havelaar

x

x

Verzet tegen kinderarbeid

x

Van Gogh

x

Aletta Jacobs

x

De eerste Wereldoorlog

x

De Stijl

x

x

De crisisjaren

x

x

De Tweede Wereldoorlog

x

x

Anne Frank

x

x

Indonesië

x

Willem Drees

x

De watersnood

x

Televisie

x

x

x

Haven van Rotterdam

x

Annie M.G. Schmidt

x

x

Suriname en de Ned. Antillen

x

x

x

Srebrenica

x

Veelkleurig Nederland

x

x

Gasbel

x

x

Europa

x

x

x