Hugo de Groot

Begin van het internationale recht

De Franse koning noemt hem ‘het wonder van Holland’. Hugo de Groot (ook wel: Grotius) is een briljant jurist en legt de basis voor het volkenrecht. Zijn politieke vijand prins Maurits zet hem in 1619 gevangen op Slot Loevestein. De Groot weet met hulp van zijn vrouw te ontsnappen in een boekenkist.

Een wonderkind
Hugo de Groot wordt in 1583 geboren in een invloedrijke familie in Delft. Hij gaat al op elfjarige leeftijd aan de net opgerichte Leidse universiteit rechten studeren. De jonge De Groot blijkt een intellectuele alleskunner, die even gemakkelijk Latijnse verzen schrijft als uitgaven van teksten uit de klassieke oudheid verzorgt. Op zijn vijftiende reist Hugo de Groot met raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt naar het Franse hof, om steun te krijgen in de opstand tegen Spanje. De Franse koning is vol lof over hem.

Gevangenschap en ontsnapping
Tijdens het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) escaleert in de nog jonge Nederlandse Republiek een politiek en godsdienstig conflict. Johan van Oldenbarnevelt komt tegenover stadhouder prins Maurits te staan. Als adviseur van Oldenbarnevelt wordt De Groot een van de hoofdrolspelers in dit conflict. In 1618 laat Maurits zijn tegenstanders gevangennemen. Oldenbarnevelt wordt door Maurits ter dood veroordeeld, De Groot wordt levenslang gevangengezet in Slot Loevestein, vlakbij Gorinchem, waar zijn gezin zich bij hem voegt.

In 1621 weet De Groot te ontsnappen dankzij een plan van zijn vrouw Maria van Reigersberch. Hij krijgt regelmatig boeken geleverd vanuit Gorinchem, die in een kist worden gebracht en weer opgehaald. Op 22 maart leggen Maria en dienstmeid Elsje van Houweningen de afgeleverde boeken in bed, waardoor het lijkt alsof De Groot daar ligt. De Groot klimt in de kist, en zo wordt hij het slot uit gedragen en naar Gorinchem gebracht. Vervolgens vlucht hij, verkleed als metselaar, naar Antwerpen. De rest van zijn leven brengt hij als banneling door in het buitenland. Hij sterft in 1645 in Rostock.

Internationaal recht
Zijn ontsnapping is het eind van De Groots tijd in Holland, maar niet van zijn intellectuele activiteiten en geleerde reputatie. Naast literaire werken schrijft hij een groot aantal verhandelingen op theologisch, historisch en vooral juridisch terrein, waaronder De iure belli ac pacis (‘Over het recht van oorlog en vrede’), dat de grondbeginselen van het volkenrecht uiteenzet. Met zijn werk legt Hugo de Groot de basis voor het internationaal recht zoals we dat vandaag de dag kennen. Hij beschrijft bijvoorbeeld wanneer een staat een andere staat de oorlog mag verklaren en welke middelen in de strijd toegestaan zijn. Ook vindt hij dat het toegepaste geweld altijd in verhouding moet staan tot het doel.

Verhaal
De Groots ontsnapping in de boekenkist blijft door de eeuwen heen tot de verbeelding spreken. Als slachtoffer van de stadhouder staat hij net als Oldenbarnevelt en de broers Johan en Cornelis de Witt symbool voor de tegenstanders van de Oranjes. Tijdens de patriottentijd duiken verschillende voorwerpen op die van hem geweest zouden zijn, waaronder enkele boekenkisten. Er staat een kist in het Rijksmuseum in Amsterdam, in Museum Het Prinsenhof in Delft en in Slot Loevestein.