Met veel geduld en een beetje geluk kan een amateur-geoloog in de gemeente Hardenberg bijzondere (zwerf-)stenen en fossielen vinden. Versteende schelpen, stukjes koraal, afdrukken van zeeleliestengels, sponzen, algen, ammonieten en kleiner spul kunnen nog steeds worden aangetroffen in de grindhopen langs de lijn Sibculo-Balderhaar. Tekenen van leven uit de oertijd, waarvan we de nakomelingen nog tegenkomen in het water van de oceanen of in ons aquarium.
Terug naar een waterig verleden
Witte schelpjes, zelfs met fossiele zeepokken erop, zijn "strandvondsten", aangespoeld tijdens het Plioceen, zo'n drie miljoen jaar geleden. Dat strand lag ter hoogte van de huidige Nederlandse grens. Als Hardenberg toen al bestaan had, had het jaarlijkse beach- volleybaltoernooi daar plaats kunnen vinden. De zee, die het grootste deel van Nederland bedekte, werd geleidelijk aan opgevuld met wit zand, meegenomen door een grote rivier uit het Oosten die de naam Eridanos gekregen heeft. Een poosje later, in het Pleistoceen (een anderhalf miljoen jaar geleden), is de kustlijn verder naar het westen geschoven en is Oost-Nederland land geworden. Vlak land, een soort heel grote zandbak, doorsneden door een wild stromende rivier die vrij spel had om te gaan waar hij wilde. Vanaf zo'n miljoen jaar geleden werden nog meer zandlagen afgezet. Omdat de Eridanos door grote delen van het Baltische gebied en Duitsland stroomde, vinden we in het meegevoerde zand veel keien en fossielen uit deze contreien terug. Onze streek heeft een zekere bekendheid gekregen vanwege de vondst van fossiele sponzen uit het Ordovicium, die wat uiterlijk betreft soms wel wat weg hebben van kleine uitgestulpte koeienvlaaien.
Oertijd schept werkgelegenheid
Wanneer we de N341 volgen vanaf Westerhaar over Sibculo en
Kloosterhaar naar Balderhaar, vinden we links en rechts van de weg
grote plassen. Twee ervan zijn recreatievijvers, in andere is
zwemmen verboden. Al snel blijkt dat dit geen natuurlijk gevormde
meertjes zijn. In een aantal ervan ligt nog een soort bootje, met
de oever verbonden door een meterslange metalen of rubberen
navelstreng. Op de wal vinden we lopende banden, zeefmachines en
metershoge zandbergen, die aangeven dat we beland zijn bij één van
de zandafgravingen die vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw in
dit gebied voor werkgelegenheid hebben gezorgd. Vandaar dat de
directeur van de grote kalkzandsteenfabriek aldaar spreekt over
"het goud van Kloosterhaar".
Alles draait hier om zand. Nadat de toplaag afgegraven is (deze
grond wordt gebruikt voor plantsoenen en groenstroken), leveren de
daar onder liggende meters zand op dat geschikt is als vulzand voor
bouw- en wegenbouwprojecten. De diepere zandlagen leveren goede
kwaliteit beton-, metsel- en voegzand (het regionaal bekende
"Sibculo-voegzand"). Ook het meegezogen grind krijgt z'n
bestemming. En voor de amateur-geoloog die op zoek is naar
fossielen, bieden de grindhopen de beste mogelijkheid om iets in
handen te krijgen waarvan de leeftijd die van elke andere
bodemvondst overtreft.