Vermaak en uitgaan

Er is een tijd van werken en er is een tijd van ontspanning. Dat is door de eeuwen heen al zo geweest.

In de 17de eeuw waren Vastenavond in het voorjaar en de kermis in het najaar festiviteiten om naar uit te kijken. Maar ook cafébezoek was vroeger al populair, gezien het grote aantal herbergen en andere drinkgelegenheden dat Heemstede en Bennebroek toen ook al hadden. Een fraai voorbeeld is De 1ste Aanleg in Heemstede, op de hoek Raadhuisstraat-Kerklaan.

Ganstrekken en gansknuppelen
Al in 1626 gaf de heer van Heemstede toestemming tot een wreed volksvermaak dat op Vastenavond plaatsvond. Onder grote belangstelling moest men trachten 'te paard, in de wagen, op de schaats of te voet de met vet besmeurde kop van een aan zijn poten opgehangen gans eraf te trekken'. Ook populair in die dagen was het gansknuppelen: in één slag proberen de kop van de gans af te slaan. Ook hazen en konijnen werden voor dit doel gebruikt. Dit wrede volksvermaak was niet beperkt tot Heemstede, maar werd in heel Nederland beoefend. Overigens verbood de heer van Heemstede in 1642 het ganstrekken en andere spellen op zondag.

Dobbelen
Kermissen zijn van alle tijden, zoals de Sint Janskermis in de Haarlemmerhout. In 1597 was er een politieverordening (keur) op het verkopen van 'koek, fruiten en wafels'. Er mocht gedobbeld worden en een loterij worden gehouden (rijffelkramen). Verloot werden zilverwerk, schilderijen, spiegels en kleinoden. Er werd een omzet gehaald tot wel 6000 gulden. Ook koorddansen kon op het programma staan. Komedianten van de schouwburg in Amsterdam kregen in 1656 toestemming om tijdens de Heemsteedse kermis op te treden, weliswaar binnenshuis.

Naar de herberg of kroeg
Een permanente vorm van vermaak boden de herbergen, veelal te vinden langs doorgaande routes als Herenweg, Binnenweg en de vaarten, wat handig was voor reizigers. In de zomer zochten Haarlemmers, maar ook Amsterdammers, vertier in de Hout en kwamen er alcoholische versnaperingen nuttigen. Haarlem was vaak leverancier van bier. Omstreeks 1510 waren daar 120 brouwerijen actief.

Een registratie uit 1792 vermeldt maar liefst 18 herbergen in Heemstede. Voorname herbergen uit de 17de en 18de eeuw waren de Dorstige Kuil (aanvankelijk aan de Herenweg, later aan de Koediefslaan) en Het Wapen van Heemstede (aan het huidige Wilhelminaplein) in Heemstede (sinds 1643), De (Oude) Geleerde Man (hoek Rijksstraatweg-Zwarteweg) en De Swarte Hond (hoek Schoollaan-Bennebroekerlaan) in Bennebroek. Het Wapen van Heemstede en De Swarte Hond dienden tot het eind van de 19de eeuw tevens als rechthuis, waar door schout en schepenen recht werd gesproken.

Verder kent Heemstede sinds medio 19de eeuw de vermaarde tapperij De 1ste Aanleg op de hoek van de Raadhuisstraat en Kerklaan.

De oudste
De nog in bedrijf zijnde uitspanning met de oudste papieren is De Konijnenberg aan de Herenweg. De historie van de herberg gaat terug tot 1737. Het huidige pand is van omstreeks 1880 en is enkele malen gerenoveerd en uitgebreid tot een in de verre omgeving gerenommeerd pannenkoekenrestaurant.