Grachtengordel – pas kanałów

Rozwój miasta w XVII wieku

Amsterdamski pas kanałów jest łatwy do rozpoznania na zdjęciu lotniczym czy mapie dzięki jego charakterystycznemu półokrągłemu kształtowi, który w centrum miasta tworzą: Kanał Panów, Kanał Cesarza i Kanał Książęcy. Jest on też dobrym przykładem siedemnastowiecznego rozwoju miast w Holandii. Napływ nowej ludności pod koniec XVI wieku przysporzył mieszkańcom i zarządcom zachodniej, dostatniej części Republiki problemów związanych z przeludnieniem miast, brakiem mieszkań i przestrzeni. Powiększenie powierzchni miast było zatem nieuniknione. W jaki jednak sposób należy to przeprowadzić? Pojawiły się tym samym pytania o plan działania - trzeba było ustalić, co jest priorytetem: użyteczność czy koncepcja zgodna z estetycznymi założeniami formułowanymi często w popularnych traktatach o idealnym mieście?

Pod koniec XVI wieku w Amsterdamie rozpoczęto proces stopniowego zwiększania przestrzeni miejskiej. Wielki rozwój nastąpił dopiero w 1613 roku, kiedy to trzy wspomniane kanały doprowadzono aż do dzisiejszego kanału Leidsegracht, utworzono nowy zachodni obszar portowy poprzez uformowanie trzech prostokątnych wysp, a na zachód od kanałów rozwinęła się nowa dzielnica, Jordaan. Wszystko to odbywało się zgodnie z ogólnym projektem, w który zaangażowane były różne podmioty: zarząd miasta, namiestnik, Stany Holandii i miejski cieśla Hendrick Jacobszoon Staets. Był to zatem rozległy projekt. Należało dokonać wywłaszczenia ziem, zaprojektować nowe systemy obronne oraz zgromadzić fundusze na sfinansowanie przedsięwzięcia.

Plan łączył w sobie estetykę i użyteczność. W miarę możliwości stosowano czyste geometryczne formy, przez co rozwój miasta wyróżniał się konsekwentną prostoliniowością. Dążono również do geograficznego podziału różnych funkcji miasta tak, aby każda z nich spełniała swoją rolę. Nowo powstałe wyspy zachodnie oferowały powierzchnie przede wszystkim stoczniom i przedsiębiorstwom żeglugowym, tymczasem dzielnica Jordaan służyła jako miejsce dla budynków mieszkalnych i małych przedsiębiorstw. Otoczenie kanałów pełniło wyłącznie funkcję mieszkaniową. Powstawało tam wiele "miejskich pałacyków" należących do bogatych kupców, bankierów, zarządców miasta i innych majętnych mieszkańców Amsterdamu.

W latach 1656-1662 kanały zostały doprowadzone do rzeki Amstel, dzięki czemu centrum Amsterdamu uzyskało współczesną formę. Zastosowano się do wytycznych użytych w pierwszej fazie: nowe, jeszcze większe i piękniejsze budynki położone nad kanałem zdobiły tę nową część miasta. Złoty Zakręt (Gouden Bocht) Kanału Panów po dziś dzień uchodzi za symbol bogactwa złotego wieku.

Złoty wiek dobiegał końca w czasie ostatnich etapów powiększania miasta. Założenia z 1662 roku okazały się być zbyt optymistyczne. Nowo zdobyta przestrzeń na wschód od rzeki Amstel pozostawała zadziwiająco pusta aż do XIX wieku.

Dziś pas kanałów stanowi rozpoznawalny przykład typowego holenderskiego urbanizmu. Zabudowa w małej skali, woda w mieście, niezliczone rowery i tętniące życiem śródmieście to cechy charakterystyczne prawdziwego holenderskiego miasta.