De Vecht en Dalfsen op de kaart

Cartografie door de eeuwen

Tijd van ontdekkers en hervormers

Het was de Griek Ptolemeus die in 125-31 na Chr. de oudste kaart van West-Europa vervaardigde, met daarop alleen de rivieren aangegeven. Van deze kaart werd in 1466 een kopie gemaakt en mogelijk toen aangevuld met namen van steden en rivieren. Hierbij wordt de Vecht aangeduid als Vidrus Flu. De eerste gedrukte kaart van de omgeving dateert uit 1542. Deze is gemaakt door het bisdom Utrecht en bevatte alle kerspels van Noord- en Oost-Nederland. Twee kleine fragmentjes van deze kaart zijn teruggevonden in een rugband van een boek. Het is een klein stukje van Friesland en Salland. Hierop staan alleen de kerkdorpen met de kerken en de rivieren schetsmatig ingetekend. Op het randje van het ene fragment staat de Vecht met Ommen en ter Heijnde ( Heino). Van Dalfsen is alleen het torentje te zien, de tekst is er net afgesneden. Dit is de oudste weergave van Dalfsen op de kaart.

Dalfsen op de kaart

Keizer Karel V nam in 1528 de wereldlijke macht over van de bisschop van Utrecht. Zijn zoon, de Spaanse koning Philips II, stelde in 1559 de uit Kampen afkomstige Jacob van Deventer aan als cartograaf. Het was voor de Spaanse machtshebbers van groot militair-strategisch belang om plattegronden van de Noordelijke Nederlandente hebben. Jacob maakte voornamelijk stedenkaarten, maar ook een gewestkaart van Noordoost Nederland uit 1545, die in 1559 in hout werd gesneden en gedrukt. Op de kaart komen alleen rivieren, steden en kastelen voor. Ook hierop is de Vecht als Vidrus Flu weergegeven. Op deze kaart staat Dalfsen voor het eerst aangeduid. Ook de Rutenborgh (Ruitenborgh) en Rechteren komen op deze kaart voor het eerst voor. De latere cartograaf van Philips II, Christiaan Sgrooten, tekende de kaart uit 1545 in 1570 over en vulde deze aan tot de eerste kaart van Overijssel. In 1640 werd deze kaart door cartografen verbeterd en werden er ook wegen op aangegeven. Voor het eerst kwamen de Hessenweg en de Twentseweg in beeld.

Gedetailleerde kaart

In het jaar 1648 bracht een conrector uit Zwolle, Nicolaas ten Have, in opdracht van de Staten, opnieuw een kaart van Overijssel uit. Op deze kaart staan naast de eerder genoemde namen Dalfsen en Rechteren, nu ook Vechterweert, Broeckhuisen, Anckum, 't Huijs Gerner, Gerner, Emmen, Lenthe, Den Bergh, Hessen, Oosterdalfsen, Welsum, Luessen, Millegen, Leemcuile, Dalmsholt en Steenweteringe genoemd. Naast de wegen, dorpjes, kerkjes en kastelen zijn hier ook de kerspelgrenzen aangegeven. Deze kaart heeft dienst gedaan tot na 1800, wat wel een bewijs is van zijn betrouwbaarheid. In 1849 kwam er pas een in koper gegraveerde zeer gedetailleerde kaart van de provincie Overijssel. Het was nog steeds een zelfstandige kaart, die geen deel uit maakte van een, toen nog niet bestaande, landelijke kaart. De eerste landelijke militaire topografische kaart van Nederland verscheen in 1864 in een schaal van 1:50.000. Deze zwart-wit uitgave werd in steen gegraveerd en gedrukt. Niet veel later kwam er een gekleurde steendruk in een schaal van 1:25.000. Deze omvatte met 775 bladen geheel Nederland.

Meer kaartsoorten

In eerste instantie waren de kaarten bedoeld als Militaire Topografische Kaarten, maar door de tijd heen werden deze kaarten steeds verbeterd en aangevuld. Ze werden als basiskaarten gebruikt voor allerlei civiele instellingen zoals de Waterstaatskaarten, de Geologische kaarten, de Archeologische kaarten, de Bodemkaarten en ook valt te denken aan het kadaster, het natuurbeheer, het wegennet, de fiets en wandelkaarten enz. De in 1545 vervaardigde kaart van deze regio is ingemeten vanaf kerktorens en de Overijsselse heuvelrug. Bij de latere kaarten kwam daar de luchtvaart met de luchtfotografie bij en is inmiddels weer letterlijk overvleugeld door de ruimtevaart met de satellieten. Nu kennen we de satellietbeelden van Google Earth en kunnen we op elk plekje op aarde inzoomen.