Gerrit Helmus van der Vegte

Grondlegger van Laag Zuthem

Tijd van burgers en stoommachines

De groeiende invloed van het modernisme in de leer van de Nederlands Hervormde Kerk leidde in de beginjaren van de 19de eeuw tot felle kritiek onder de rechtzinnige gemeenteleden. Met wat bekend is geworden als de Afscheiding begonnen zij in 1834 een eigen kerk. Ook in Heino had dit gevolgen: in 1863 verrees midden in een weiland in Laag Zuthem een kerkgebouw voor de afgescheiden gelovigen. Eén van de stichters was Gerrit Helmus van der Vegte.

In 1816 probeerde koning Willem I zijn invloed op de kerk uit te breiden door bij Koninklijk Besluit een nieuw reglement in te voeren voor de toenmalige Nederduits Gereformeerde Kerken. De door de kerken opgestelde Dordtse Kerkorde uit 1618 werd vervangen en de naam veranderd in Nederlands Hervormde Kerk. Dat leverde door het hele land felle protesten op, die uiteindelijk zouden leiden tot de Afscheiding in 1834, begonnen in het Groningse Ulrum. Onder leiding van dominee Hendrik de Cock stapte een grote groep mensen uit de kerk.

In die tijd (van 1829-1837) was Jeremias Siblesz predikant in de Hervormde Kerk te Heino. Hij was rechtzinnig in de leer en stond achter de opvattingen van de afgescheiden dominee De Cock van Ulrum. Zijn opvolger, dominee Koster van Houten (van 1837-1852), was daarentegen een vrijzinnig denkend predikant. Maar bij de Heinose hervormden namen de bezwaren tegen deze voorganger toe. Een aantal bezwaarden meed voortaan de diensten in de Nederlands Hervormde kerk en kwam in kleine gezelschappen in hun huizen bijeen. Vanaf 1848 verbraken velen van hen de band met de Hervormde kerk. Bij gebrek aan een eigen kerk in Heino sloten ze zich aan bij de gemeenten van de afgescheidenen in Zwolle en Dalfsen. Het bezoeken van de kerkdiensten daar was in die tijd niet eenvoudig. Meestal legden de families op zondag de niet geringe afstand naar de kerk met de tent- of kleedwagen af.

Al vroeg na de Afscheiding bestond de wens om in Heino een kerk te stichten. Met name Gerrit Helmus van der Vegte, landbouwer op de boerderij 't Weeghel aan de Langeslag te Laag Zuthem, pleitte vurig voor de totstandkoming van een gereformeerde kerk in Heino. In 1862 gaf de classis (regionaal overlegorgaan van de protestantse kerk) daarvoor toestemming. Voorlopig vonden de samenkomsten plaats in de keuken van de boerderij van Van der Vegte. Hij werd ouderling en voorganger van de Gereformeerde kerk aan de Langeslag en bleef dat onafgebroken bijna 16 jaar lang tot in 1877 de eerste predikant werd bevestigd.

Van der Vegte was een intelligent man. Hij was jarenlang raadslid en een korte periode gemeenteontvanger in Heino. Van der Vegte kwam uit een familie van kapitaalkrachtige boeren. Hij schonk een deel van zijn landerijen en geld om een eigen kerk te bouwen. Ruim anderhalf jaar na de stichting van de kerk, in december 1863, werd de eerste eredienst gehouden in het nieuwe kerkgebouw. In 1878 werd er een pastorie bijgebouwd.

Rond 1810 was Laag Zuthem vrijwel onbewoond. Er stonden verspreid enkele boerderijen en aan de Nieuwe Wetering woonden twee schippers. Waar we nu de bebouwde kom van Laag Zuthem vinden, stonden nog geen woningen. Tot de opheffing van Zwollerkerspel in 1967 maakte Laag Zuthem deel uit van die gemeente. In dat jaar werd het dorp, met zijn toen 183 inwoners, bij Heino gevoegd.

De stichting van de gereformeerde kerk en de bouw van de kerk heeft ongetwijfeld bijgedragen aan de ontwikkeling van Laag Zuthem tot een dorp. Daar kwam bij dat de aanleg van de grindweg tussen Windesheim en Heino (1867 en 1870) het gebied veel toegankelijker maakte. Van der Vegte werkte mee aan de totstandkoming van deze grindweg en bedong daarbij vrijstelling van betaling van tol voor de kerkgangers van zijn kerk. Ook de aanleg van de spoorlijn Zwolle-Almelo (1881), die Laag Zuthem zelfs een station opleverde, is zeer belangrijk geweest voor het dorp. Toen de financiering van het bijzonder en het openbaar onderwijs gelijkgesteld werd, zette de kerkgemeenschap vaart achter de oprichting van een "School met den Bijbel". Op 5 januari 1920 werd deze school in gebruik genomen.

Laag Zuthem is tegenwoordig een dorp met ongeveer 700 inwoners (het buitengebied meegerekend). Het aantal woningen is in de loop der jaren fors toegenomen en zal in de komende jaren nog verder groeien. Laag Zuthem heeft een dorpshuis, het Trefpunt, waar allerlei activiteiten worden gehouden, een samenlevingsveld voor sport en beweging en jaarlijks een spetterend Oranjefeest. De vereniging Plaatselijk Belang is zeer actief en het plaatselijk krantje, De Laag Zuthemse Dorpsomroeper, mag je zeker het symbool van de gemeenschapszin in het dorp noemen.

Dat de kerk aan de Langeslag aan de basis zou staan van zo'n levendige dorpsgemeenschap, zal haar stichter, Gerrit Helmus van der Vegte, wel nooit bevroed hebben. Hij overleed in 1878.