De Hellweg

Vervoer door de eeuwen heen

Tijd van steden en staten

Haaksbergen ligt aan een route die in de middeleeuwen een zeer belangrijke verbinding was tussen Deventer en het Munsterland. Deventer was de oudste van de Overijsselse hoofdsteden. Tijdens de invallen van de Noormannen functioneerde de IJsselstad als tijdelijke residentie van de bisschoppen van Utrecht. Maar vooral was Deventer belangrijk als handelsstad binnen het Duitse Hanzeverbond.
Een hanze was een groep handelaren die samenwerkte om het handelen over grotere afstanden mogelijk te maken. Goederen vervoeren zonder bescherming was een hachelijke zaak. De verschillende hanzes werden in de 14de eeuw samengevoegd tot de stedenhanze, die zijn zwaartepunt had rond de Oostzee. Door onderzoek naar familienamen is vastgesteld dat de handelaren grotendeels uit Westfalen kwamen, een gebied waar in de Romeinse tijd uitgebreide handel bestond. Hun handel ging over land en maakte gebruik van toen al bestaande wegen. Uit de migratie valt op te maken dat de handelsfamilies in de vroege middeleeuwen via Deventer naar het Noorden trokken.

Doorgaande route

Een van de belangrijkste wegen vanuit Deventer naar Duitsland liep langs Haaksbergen. Deze middeleeuwse handelsroutes droegen de naam Hellwegen. De betekenis van die naam is niet te herleiden; gedacht wordt aan de bodemgesteldheid of de ligging van de weg, maar het kan ook te maken hebben met de te verhandelen goederen. De Hellweg in Haaksbergen liep langs De Braom, Buurse, De Schans en de hoge es (Honesch). Vandaar leidde die naar en door het dorp Haaksbergen. De weg liep verder via Goor, waar de Twentse Hellwegen samenkwamen. Deventer was voor de economie van Twente de belangrijkste stad. Vanuit deze IJsselstad was langs de zuidgrens van het Oversticht (Overijssel) een verdedigingslinie opgetrokken om de handelsweg te kunnen controleren. Hiervoor had de bisschop in Haaksbergen kasteel De Blanckenborgh aangekocht.

Opgravingen

De oudste aanwijzing van het bestaan van een doorgaande route over Haaksbergen is de vondst van een compleet pijlgewicht langs een voormalige Hellweg naar Duitsland. Zo'n pijlgewicht werd gebruikt door handelslieden voor het wegen van goederen en bestond uit vier in elkaar passende bakjes, een stop en een staafvormig afsluitpennetje. Het hier gevonden bronzen exemplaar is gedateerd rond 1300. Bij het vernieuwen van de riolering in 1935 in de Spoorstraat en rond 1980 in de Jhr. von Heijdenstraat werd circa 2 m onder de weg een oude houten bestrating gevonden. Deze bestond uit stammetjes (knuppels), takkenbossen en vierkante eiken palen en planken. Tussen de takkenbossen werden hoefijzers aangetroffen van dezelfde soort als die in 1250 waren gebruikt bij de slag bij Ane, waar troepen van de bisschop van Utrecht vochten met Drentse boeren.
Bij De Broam, nu de Braambrug in Buurse, kwamen handelswegen bij elkaar. Uit Duitsland kwam aan de noordzijde van de Buurserbeek de Hessenweg en er liep een hellweg door naar het noorden. Deze weg is door de bisschop van Munster gebruikt bij de inval van 1665, waarbij hij met zijn leger in de richting van Enschede en Delden trok. Tevens was De Broam de plaats voor overslag van hout en andere goederen van de weg op het water. De route tussen oost en west langs Haaksbergen is reeds lang geen vervoersader meer. Toen halverwege de 19e eeuw rijkswegen werden aangelegd, werd die functie overgenomen door de noord-zuid verbinding naar Enschede, nu de Twenteroute.